Als je gebruikmaakt van Yoast SEO dan weet je wat de Flesch Reading Ease Score inhoudt. Via deze plug-in krijgen je webteksten de verkeerslichtkleuren rood, oranje of groen plus een getal. Mijn vorige blog scoorde 61.7. En dat schijnt oké te zijn. Of toch niet? Elke poging om taal te willen meten, stuit op weerstand. De rijkdom van taal valt immers niet in een getal uit te drukken. En zoals ir. Wouter Douma in de jaren 60 al opschreef: ‘de leesbaarheidsformules zijn hulpmiddelen; het zijn geen onfeilbare instrumenten.’ Ik ben op zoek gegaan naar de hulp die zo’n formule kan geven en daar is wel iets positiefs over te melden. Lees hieronder mijn verkenning en discussieer met mij mee.
De taal van toen is nu ingewikkeld
‘Taal’ en ‘meten’ gaan niet zo goed samen. Toch neemt dat niet weg dat wij sommige taal ingewikkeld vinden. Een voorbeeld: op 29 maart 1871 verscheen voor het eerst het weekblad Friso. Dit weekblad is de lokale krant van mijn geboorteplaats Workum. De uitgevers van destijds, de heer H. Brandenburgh en zijn zoon, schreven in de allereerste uitgave over zichzelf in de derde persoon:
‘Zij hopen zich niet bedrogen te zien in hun meening dat zulk een – zeer onkostbaar – blaadje, hetwelk toch mededeelingen zal kunnen leveren, welke geen ander, ook onzer locale of provinciale bladen, geeft – in onze omgeving en provincie in een wezenlijk bestaande behoefte zal blijken te voorzien en dus ook wel de noodige belangstelling zal vinden, om te blijven bestaan en weldra te kunnen worden uitgebreid.’
Uit: Weekblad “Friso” (1871)
Ik kan de heren geruststellen. Hieronder zie je een foto van de Friso van 13 juli 2021. De Workumer Krant Friso zit nu in zijn 144e jaargang:
Aan het einde van de 19e eeuw telde Workum zo’n 3.500 inwoners en deze hardwerkende Friezen hadden niet allen een universitaire graad. Toch werden ze door twee uitgevers aangesproken in een taal die we nu hopeloos ingewikkeld vinden. Wellicht hadden beide uitgevers hun annonce iets minder formeel kunnen opstellen, maar misschien vinden we de taal van destijds ook wel lastig omdat velen onder ons snelle en scannende lezers zijn geworden.
Flesch Reading Ease Score van een krant uit 1871
Als je zelf van een tekst de Flesch Reading Ease Score wilt uitrekenen, dan moet je een aantal richtlijnen volgen:
- Selecteer een representatief stuk tekst van minimaal 100 woorden.
- Tel binnen je sample het aantal zinnen, waarbij zinnen worden afgebakend door een punt, puntkomma, vraagteken, uitroepteken of dubbele punt.
- Tel het aantal woorden.
- Tel het aantal lettergrepen.
Als je bovenstaande exercitie hebt uitgevoerd, dan bereken je eerst de zinslengte-index, daarna de woordlengte-index, vervolgens stop je beide getallen in een formule en de uitkomst daarvan is de leesbaarheidsscore. Echt hoor: het is een bijzonder stukje rekenwerk.
Proef op de som: laten we de Flesch Reading Ease Score uitrekenen van de 1e editie van de Friso, kijkende naar het eerste artikel ‘Bericht’:
- Sample size: ‘De ondergeteekenden (…) verwijzen’ = 135 woorden
- Aantal zinnen: 3
- Aantal woorden: 135
- Aantal lettergrepen: 249
Zinslengte-index = Z = (woorden : zinnen) x 0,93 = 135 : 3 x 0,93 = 41,85. Woordlengte-index = W = [(lettergrepen : woorden) x 100] x 0,77 = [(249 : 135) x 100] x 0,77 = 142,02. Vervolgens stop je deze getallen in de formule (afgerond): 207 – (Z + W). Dus: 207 – 184 = 23.
Als ik daar nu volledig anachronistisch de waardetabel naast leg van de bedenker van deze Nederlandse variant van de Flesch-formule, dan zou een lezer uit 1960 een universitair diploma nodig hebben om de heer Brandenburgh te kunnen begrijpen:
Wouter Douma’s De leesbaarheid van landbouwbladen*
Bovenstaande waardetabel is ontleend aan de Wageningse wetenschapper de heer ir. W. H. Douma die in 1960 een bulletin schreef met als titel De leesbaarheid van landbouwbladen. Douma ontleende zijn waardetabel aan een Amerikaanse variant die 10 jaar eerder was opgesteld door dr. Rudolph Flesch. Douma heeft ook de ingewikkelde formule van Flesch ‘vernederlandst’.
En ondanks dat Douma zelf al opschreef dat zijn formule en de daarop gebaseerde interpretatie ‘nog vrij zwak is en dat de beoordeling plaatsvindt volgens zeer algemene criteria’, krijg je -ook voor je Nederlandse teksten- een Flesch-score via de moderne plug-in Yoast SEO:
Natuurlijk heb ik die tekst uit 1871 op een testpagina van mijn site gestopt en gelukkig klopt mijn rekenwerk. Voor de liefhebbers: die andere twee problemen die Yoast SEO noemt, laten zich makkelijk raden. De tekst uit 1871 bestaat uit zinnen die we tegenwoordig veel te lang vinden en de teksten van die tijd bestaan vaak uit allerlei ingewikkelde tangconstructies (zinnen in zinnen). Die arme Workumers toch. Moet leestechnisch een zware periode zijn geweest zo aan het eind van de 19e eeuw.
Tom Poes en de Nederlandse wetenschap
Wat ze bij Yoast SEO waarschijnlijk niet weten, is dat Wouter Douma zijn inzichten deels ontleende aan de stripheld Tom Poes. Volgens Douma kende de Engelse teksten van deze stripheld een woordlengte van 140 en een zinslengte van 11 en in de Nederlandse versie een woordlengte van 147 en een zinslengte van 12. Verder heeft Douma gekeken naar het tijdschrift Het Beste van Readers Digest en naar verschillende landbouwbulletins. Hij schrijft letterlijk:
‘We zien hieruit, dat op alle niveaus het Nederlands langer is, hoewel de procentuele toename nogal wat schommelingen vertoont. Laten we echter stellen, dat deze voor beide elementen (woord- en zinslengte, red.) 10% bedraagt. Een zekere bevestiging van dit vermoeden is een mededeling van de hoofdredacteur van ‘Het Beste’ aan schrijver dat hij voor de indeling van zijn tijdschrift volgens zijn ervaring moet rekenen op 10% uitloop bij het opnemen van vertaalde artikelen uit het moederblad, ‘De Readers Digest’.’
Uit: De leesbaarheid van landbouwbladen (1960) van Wouter Douma
Solide wetenschap kun je dit niet noemen. Maar goed, het enige wat je in 2021 nog kunt opschrijven: de rest is geschiedenis.
Wensen om begrijpelijke taal zijn nastrevenswaardig
Ondanks alle kritiek die je kunt hebben op Flesch en Douma om een getal te plakken op leesbaarheid, is de achtergrond van deze pogingen dat allerminst. Zo wilde Douma destijds ‘de doeltreffendheid van de communicatie (d.i. de landbouwkundige voorlichting) ten zeerste bevorderen’ en zocht Flesch naar pogingen om ‘to acquaint the lay public with an objective technique for measuring readability’. Daar waar taal bedoeld is voor een grote schare lezers, is het aanhouden van een algemeen en begrijpelijk taalniveau zonder enige twijfel nastrevenswaardig.
Een terrein waarin je al decennia de wens naar begrijpelijke taal terugziet, is in de informatie en voorlichting richting patiënten. Op de website van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen krijg je een geweldig mooie toolkit aangereikt die elke opsteller van patiënteninformatie echt verder helpt:
Dit soort pogingen om te streven naar begrijpelijke taal zie je in meer industrieën en bedrijfstakken, maar nog lang niet in alle. De patiëntenvoorlichters waren er gewoonweg vroeg bij. Erg bekend is bijvoorbeeld het werk Communicatie in de apotheek van Gert Laekeman dat al in 1998 verscheen.
De Flesch-score van Jip en Janneke
Pogingen om de leesbaarheid van teksten te bevorderen zie je vandaag vooral terug in de discussie rondom het zogenaamde B1-schrijven en de inzet van Jip-en-Janneketaal. Op Frankwatching is daar een fraai artikel over verschenen van Marlous ten Berge met als titel 5 argumenten om niet te streven naar tekst op B1-niveau. En omdat ik de heren Brandenburgh citeer uit 1871, lees je hieronder ook een tekst van mevrouw Annie M.G. Schmidt:
‘Jip en Janneke mogen helpen. Helpen met de vaat. Jips moeder wast af. En Jip heeft een theedoek. En Janneke heeft ook een theedoek. En nu maar drogen. Het gaat erg goed. ‘Niet laten vallen, hoor,’ zegt moeder telkens. (…) Pats! Daar laat Jip een bord vallen. Het is aan drie stukken.’
Uit: Een jaar met Jip en Janneke (2003) Copyright tekst © Erven Annie M.G. Schmidt
Ze zal het zelf nooit hebben uitgerekend, maar mevrouw Schmidt haalt met haar teksten een maximale leesbaarheidsscore van 100. En dat past volgens Douma bij de ‘4e klas L.S.’. Annie is blij:
Toch hoor ik vaak dat volwassenen niet aangesproken willen worden als basisschoolleerlingen. Mij doet dat altijd denken aan een beroemd -en vermeend? – citaat van Albert Einstein: ‘If you can’t explain it to a 6-year old, you don’t understand it yourself.’ Laat je eigen taalgevoel eens een richtsnoer zijn en beoordeel de volgende twee vormen van hedendaagse overheidscommunicatie:
Voorbeeld 1: informatie over een coronatest
Beste Naam,
Hierbij bevestigen wij uw afspraak voor een coronatest bij de GGD op:
07-06-2021 om 09:30 uur
Voor deze test hoeft u niet te betalen. Draag een mondkapje op de testlocatie.
Gaat het om een testafspraak voor een kind en wilt u daar meer informatie over? Klik dan hier.
Waar moet u naartoe?
Wij verwachten u op de GGD-testlocatie: Test Kind D Huizen – Parkeerplaats Sijsjesberg
Het adres van deze locatie is:Ericaweg 24
1272 CT HuizenEventuele bijzonderheden over de route en de locatie vindt u onderaan dit bericht.
Voorbeeld 2: informatie over het aanvragen van een nieuw paspoort
Aanhef,
(…). Om u aan te melden in het stadskantoor, kunt u de onderstaande QR code voor de scanner van de informatiezuil houden nadat u op de knop “Ik heb een afspraak” geklikt heeft. U wordt dan automatisch aangemeld en ontvangt een volgnummer, waarmee u opgeroepen wordt.
<QR-code>
Hartelijk welkom op het Stadskantoor. LET OP: vanwege de aangescherpte corona maatregelen wordt u dringend verzocht om in het Stadskantoor een mondkapje te dragen. Als u aan de balie staat mag u het mondkapje af zetten. Bij het verlaten van de balie graag weer het mondkapje opzetten.
Let op: vanaf 1 december is het dragen van een mondkapje verplicht in publieke binnen ruimtes. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19/nieuws/2020/11/19/mondkapje-verplicht-vanaf-1-december
Voorwaarden voor een afspraak:
- alle reisdocumenten die u in bezit heeft (ook al zijn deze verlopen);
- een recente pasfoto in kleur (niet ouder dan 6 maanden);
- kinderen tot 18 jaar hebben van gezaghebbende ouder(s) een schriftelijke toestemming nodig; (link naar formulier)
- de kosten betaalt u bij de aanvraag;
Op de productpagina van Paspoort aanvragen/verlengen vindt u alle benodigde informatie voor uw afspraak. Lees deze informatie ter voorbereiding op uw afspraak.
Wanneer u onverhoopt verhinderd bent kunt u de afspraak wijzigen of annuleren.
Communiceren met burgers in 2021
Dit zijn twee willekeurig gekozen e-mailberichten die ik als inwoner van Nederland begin 2021 ontving van twee verschillende officiële instanties. Het zijn gedeelten uit twee mails die we waarschijnlijk allemaal wel kennen. De linkjes in de oorspronkelijke e-mails heb ik overgenomen, maar de adressen erachter heb ik verwijderd. En de verschillen tussen beide zijn opvallend:
- De mail over de coronatest zouden we waarschijnlijk eerder aanduiden als een bericht in Jip-en-Janneketaal dan het bericht in de mail over het aanvragen van een nieuw paspoort.
- De mail over de coronatest kent minder lange zinnen en de zinnen zijn eenvoudiger opgesteld dan de zinnen in de mail over het aanvragen van een nieuw paspoort.
- De mail over de coronatest is korter en overzichtelijker. Niet alleen zijn de alinea’s korter, ook het aantal blauwgekleurde tekstgedeelten met linkjes is beperkter. De mail over de coronatest oogt hierdoor veel rustiger dan de mail over het aanvragen van een nieuw paspoort.
En je hoeft toch echt geen taaltovenaar te zijn om van een recente pasfoto in kleur (niet ouder dan 6 maanden) iets te maken als een pasfoto in kleur niet ouder dan zes maanden of iets formeler: een pasfoto in kleur die niet ouder is dan zes maanden. Waarom ‘recent’ en ‘niet ouder dan 6 maanden’ achter elkaar zetten? Nergens voor nodig.
Vanuit mijn werk als taaltrainer merk ik vaak dat aandacht voor begrijpelijk schrijven positief uitpakt voor de structuur en lengte van zinnen, voor het woordgebruik en het overzicht in teksten. Maar dat is vaak niet eens de grootste winst. Schrijvers die minder behept zijn met één fijnbesnaard taalgevoel laten in hun ingewikkelde taal nogal eens een onduidelijke handelingsvolgorde zien. En dat voorkom je als je eenvoudig schrijft.
Begrijpelijk schrijven heeft ook met volgorde te maken
Ik zet soms op een flip-overvel: Knip de draad door nadat u de stroom heeft uitgeschakeld. Deelnemers aan mijn trainingen moeten hier altijd erg om lachen. Iedereen begrijpt dat de volgorde waarin je de informatie tekstueel presenteert soms van levensbelang is.
In de mail over het aanvragen van een nieuw paspoort staat letterlijk: Om u aan te melden in het stadskantoor, kunt u de onderstaande QR code voor de scanner van de informatiezuil houden nadat u op de knop “Ik heb een afspraak” geklikt heeft. Zodra deelnemers dit type teksten herschrijven, dan lossen ze daarmee -nagenoeg altijd- een probleem in tekstuele volgorde op. Als ik ze daarop wijs, dan krijg ik vaak te horen dat dit een echte eye-opener is.
Het is ook niet zo ingewikkeld. Je loopt het stadskantoor in, je drukt op een knop van een informatiezuil en daarna scan je een code. In die volgorde dus!
Vind je dit artikel interessant?
Als je bij mij een schrijftraining volgt, dan zal ik je altijd leren om zo begrijpelijk mogelijk te schrijven. En ik laat je graag inzien dat een begrijpelijke tekst vooral een goed geordende tekst is. Vaak zul je merken dat aandacht voor tekstvolgorde je formulering verder helpt. En andersom.
Meer weten over Westerhuis Training?
NEEM CONTACT OPLaat het rekenwerk maar over aan je plug-in
Een getal (23,5 of 100) of een letter plus een getal (B1) heb je helemaal niet nodig om beter te leren schrijven. Wat wel werkt, zijn de taalaanwijzingen die je terugkrijgt van je plug-in.
De plug-in Yoast SEO geeft je informatie over: zinslengte, moeilijkheidsgraad van je woorden, gebruik van signaalwoorden, verdeling van kopteksten, paragraaflengte, gebruik van lijdende zinnen en de variatie die je in je zinsopbouw toepast. En dat zijn taalaanwijzingen die je prima kunt gebruiken om begrijpelijker te schrijven.
En voor veel marketeers, communicatiespecialisten, webredacteuren, copywriters etc. is het toch prettig als je nucleus accumbens wordt gekieteld met een groen verkeerslicht en een pluim van je plug-in. Onthoud: met een leesbaarheidstest leer je rekenen, maar met de taalaanwijzingen in de plug-in kun je je schrijfwerk verbeteren. En wat kan daar mis mee zijn?
Observaties van een taalman
Wil je met mij meedenken over de wondere wereld van taal? Kun je een bijdrage leveren aan mijn observaties over leesbaarheidstesten en over de Flesch Reading Ease Score? Ken je literatuur die mij en ons verder kan helpen? Laat het mij weten. Je kunt hieronder eenvoudig een bericht plaatsen.
*Het verhaal van Wouter Douma
Het verhaal van Wouter Douma is bijzonder. Ben je benieuwd naar de oorspronkelijke tekst waarop de Nederlandse versie van de Flesch Reading Ease Score is gebaseerd, dan kun je dit document volledig downloaden via de bibliotheek van de Wageningen University & Research (WUR).